Stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej (ang. fixed establishment, FE) to kluczowe pojęcie w przepisach dotyczących podatku VAT, które może mieć istotne konsekwencje dla rozliczeń podatkowych przedsiębiorców działających międzynarodowo. Pojęcie to odgrywa szczególną rolę przy ustalaniu miejsca opodatkowania usług oraz obowiązków rejestracyjnych podatników w różnych krajach. Należy rozróżnić dwa pojęcia: stałe miejsce prowadzenia działalności (FE – Fixed Establishment) w zakresie VAT oraz zakład podatkowy (PE – Permanent Establishment) w zakresie podatku dochodowego.
Definicja stałego miejsca prowadzenia działalności
Definicja stałego miejsca prowadzenia działalności nie została precyzyjnie określona w polskiej ustawie o VAT. Podstawą do jej interpretacji są przepisy unijne, w tym Rozporządzenie Wykonawcze Rady UE nr 282/2011 oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Zgodnie z art. 11 tego rozporządzenia, stałe miejsce prowadzenia działalności to miejsce, które charakteryzuje się Wystarczającym stopniem trwałości, co oznacza że działalność gospodarcza prowadzona jest w danym miejscu przez pewien czas i nie ma charakteru incydentalnego.
Wystarczający stopień trwałości w świetle orzecznictwa TSUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoich orzeczeniach podkreśla, że „wystarczający stopień trwałości” oznacza stałą i rzeczywistą obecność podmiotu gospodarczego w danym kraju, która pozwala mu prowadzić działalność na określonym poziomie.
Kluczowe aspekty wynikające z orzecznictwa TSUE:
- Czas trwania działalności – nie wystarczy krótkoterminowa obecność, lecz musi ona mieć pewien trwały charakter.
- Fizyczna obecność – konieczna jest infrastruktura lub struktura organizacyjna zapewniająca możliwość prowadzenia działalności gospodarczej.
- Autonomia jednostki – jednostka lokalna musi mieć zdolność do samodzielnego świadczenia usług i podejmowania decyzji gospodarczych.
Przykłady orzeczeń TSUE:
- Sprawa C-168/84 Berkholz – Trybunał uznał, że działalność prowadzona jedynie za pośrednictwem automatu nie spełnia kryterium wystarczającej trwałości.
- Sprawa C-605/12 Welmory – wskazano, że obecność infrastruktury i realne uczestnictwo w obrocie gospodarczym są kluczowe dla uznania FE.
- Sprawa C-260/95 DFDS – podkreślono, że działalność agencyjna może stanowić stałe miejsce prowadzenia działalności, jeśli jednostka lokalna posiada odpowiednie zasoby.
Drugim ważnym elementem jest Odpowiednia struktura organizacyjna, przez którą należy rozumieć taki stan, w którym przedsiębiorstwo posiada zasoby ludzkie i techniczne umożliwiające świadczenie lub odbiór usług.
Odpowiednia struktura organizacyjna w świetle orzecznictwa TSUE
Odpowiednia struktura organizacyjna oznacza, że przedsiębiorstwo posiada w danym kraju zasoby ludzkie i techniczne, które umożliwiają rzeczywiste prowadzenie działalnościgospodarczej. Kluczowe jest to, że struktura ta powinna być zdolna do odbioru i świadczenia usług w sposób autonomiczny.
Kluczowe aspekty wynikające z orzecznictwa TSUE:
- Zasoby ludzkie – jednostka powinna zatrudniać lub posiadać dostęp do pracowników wykonujących istotne funkcje gospodarcze.
- Zasoby techniczne – infrastruktura i narzędzia niezbędne do prowadzenia działalności powinny być dostępne na miejscu.
- Możliwość niezależnego działania – lokalna jednostka powinna mieć wystarczającą autonomię operacyjną w podejmowaniu decyzji gospodarczych.
Przykłady orzeczeń TSUE:
- Sprawa C-190/95 ARO Lease – Trybunał uznał, że obecność personelu i infrastruktury może wskazywać na FE.
- Sprawa C-333/20 Berlin Chemie – podkreślono, że brak faktycznej zdolności do świadczenia usług może wykluczać uznanie danej jednostki za FE.
- Sprawa C-547/18 Dong Yang Electronics – wskazano, że samo posiadanie podmiotu zależnego nie oznacza automatycznie FE, jeśli nie spełnia on warunków organizacyjnych.
Znaczenie stałego miejsca prowadzenia działalności dla VAT
Posiadanie stałego miejsca prowadzenia działalności ma istotne konsekwencje podatkowe, szczególnie w kontekście:
- Miejsca opodatkowania usług – jeśli przedsiębiorca posiada FE w danym kraju, może mieć obowiązek rozliczania VAT w tym państwie.
- Obowiązków rejestracyjnych – posiadanie FE może oznaczać konieczność rejestracji jako podatnik VAT w danym kraju.
- Możliwości odliczania VAT – przedsiębiorstwo może mieć prawo do odliczania podatku naliczonego w kraju, w którym posiada FE.
Jakie czynniki są brane pod uwagę przy ustalaniu FE?
Aby ustalić, czy dany podmiot posiada stałe miejsce prowadzenia działalności, analizowane są różne aspekty, takie jak:
- Obecność biura, oddziału lub innej jednostki organizacyjnej w danym kraju.
- Posiadanie pracowników lub współpracowników na miejscu, którzy wykonują istotne działania związane z działalnością firmy.
- Dysponowanie infrastrukturą techniczną (np. magazyny, fabryki, sprzęt IT).
- Stopień autonomii jednostki w podejmowaniu decyzji gospodarczych.
Przykłady praktyczne
- Firma technologiczna świadcząca usługi IT – Spółka zarejestrowana w Niemczech świadczy usługi programistyczne dla klientów w Polsce. Posiada w Polsce biuro z zespołem programistów i menedżerem zarządzającym lokalnymi projektami. W takim przypadku Polska może być uznana za stałe miejsce prowadzenia działalności.
- Przedsiębiorstwo logistyczne – Firma mająca siedzibę w Holandii, ale operująca magazynem w Czechach, który jest obsługiwany przez lokalnych pracowników. Magazyn umożliwia przechowywanie i dystrybucję towarów na rynek środkowoeuropejski. Może to prowadzić do uznania Czech za FE dla celów VAT.
- Korporacja świadcząca usługi konsultingowe – Francuska firma doradcza otwiera biuro w Hiszpanii, gdzie zatrudnia konsultantów obsługujących hiszpańskich klientów. Biuro posiada niezbędną infrastrukturę i działa na stałe, co może skutkować koniecznością rejestracji VAT w Hiszpanii.
Przykłady orzecznictwa TSUE
TSUE wielokrotnie analizował kwestię stałego miejsca prowadzenia działalności, np. w sprawach C-168/84 Berkholz, C-260/95 DFDS czy C-605/12 Welmory. W tych wyrokach podkreślano, że samo posiadanie infrastruktury w danym kraju nie wystarcza do uznania za FE – konieczne jest również faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej w sposób trwały.
Wyzwania i ryzyka dla przedsiębiorców
Nieprawidłowe określenie stałego miejsca prowadzenia działalności może prowadzić do poważnych konsekwencji podatkowych, takich jak:
- Niekorzystne ustalenia podczas kontroli podatkowej.
- Konieczność rejestracji VAT w innym kraju i związane z tym dodatkowe obowiązki administracyjne.
- Możliwe sankcje za nieprawidłowe rozliczenia podatkowe.
Różnice pomiędzy FE a PE w świetle orzecznictwa TSUE
W kontekście prawa podatkowego należy rozróżnić dwa pojęcia: stałe miejsce prowadzenia działalności (FE – Fixed Establishment) w zakresie VAT oraz zakład podatkowy (PE – Permanent Establishment) w zakresie podatku dochodowego.
Kluczowe różnice:
| Cecha | Stałe miejsce prowadzenia działalności (FE) | Zakład podatkowy (PE) |
| Zakres | VAT | Podatek dochodowy |
| Kryteria | Wystarczający stopień trwałości, struktura organizacyjna | Fizyczna obecność, działalność gospodarcza |
| Podstawa prawna | Rozporządzenie Rady UE 282/2011, orzecznictwo TSUE | Modelowa Konwencja OECD, umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania |
| Skutki podatkowe | Rejestracja VAT w danym kraju | Obowiązek zapłaty podatku dochodowego w danym kraju |
| Decydujące czynniki | Możliwość świadczenia usług w sposób autonomiczny | Generowanie dochodu, trwała działalność |
Przykłady z orzecznictwa:
- FE: Sprawa C-190/95 ARO Lease – obecność infrastruktury i personelu może wskazywać na FE.
- PE: Sprawa C-605/12 Welmory – ocena, czy działalność spełnia warunki do uznania za zakład podatkowy zależy od intensywności i organizacji działalności.
Podsumowanie
Stałe miejsce prowadzenia działalności w VAT to złożone pojęcie, którego właściwe zrozumienie jest kluczowe dla firm działających na rynkach międzynarodowych. Warto w tym zakresie analizować konkretne przypadki, uwzględniając model biznesowy oraz zarówno przepisy unijne, jak i krajowe interpretacje podatkowe.
Kierując się doświadczeniem nie można wykluczyć sytuacji, w której organ podatkowy, uprzednio twierdzący, iż podmiot zagraniczny ma stałe miejsce prowadzenia działalności w Polsce, zmieniłby swoją ocenę w świetle zmieniającej się praktyki. Mogłoby to wiązać się z próbą kwestionowania prawa do odliczania VAT z faktur otrzymywanych przez taki podmiot.
W razie wątpliwości warto skonsultować się z doradcą podatkowym, aby uniknąć ryzyka błędnej kwalifikacji i jej konsekwencji.
Usługi doradztwa biznesowego oferowane przez Intertax P.S.A.